Halloween e o ano novo celta en Galicia

As orixes de Halloween

Inda que as orixes máis lembradas da festa son americanas, a verdade é que até 1845 o Halloween non foi celebrado naquel país, alomenos dun xeito aberto. Os “pais pelegríns” dos Estados Unidos, imbuídos pola súa fervenza relixiosa, ou ben descoñecían a existencia desta festa, ou ben sinxelamente prohibiron celebrala.

Pero en 1845-46 un suceso de carácter histórico ía cambiar esta posición. Foi a grande fame que aconteceu en Irlanda a causa das malas colleitas da pataca. Daquela, a illa británica estaba poboada por aproximadamente 12 millóns de persoas. Só dez anos despóis a poboación era de 6 millóns, e inda hoxe non é máis grande. ¿Onde foron todos estes irlandeses? A meirande parte emigrou ós Estados Unidos, e o porto de New York converteuse nun fervedoiro de xente chegada da illa esmeralda, que traía a súa relixión (o catolicismo) e as súas tradicións como o era Halloween.

A tradición, polo tanto, non foi creada en América, senón que esta proviña de Irlanda, onde se gardaron mellor as antigas tradicións celtas e druídicas.

Orixinalmente esta festa druídica chamábase “a vixília de Saman”. O nome de “Halloween” ven do intento de cristianizar esta festa pagana, concretamente cando no ano 830 o papa Gregorio IV dedicou unha capela da igrexa vaticana a “Tódolos Santos” o día 1 de novembro, mudando así a festa que antes se viña celebrando no mes de maio. O novo día foi chamado “Día de Tódolos Santos” (ou All Hallow’s Day en inglés) e cedo chegóu o costume de chamar á tardiña antes “All Hallowe’en”, que acurtado é HALLOWEEN. 

Pero o feito importante é que a cristianización desta festa celta fracasou, mentres que noutras festas coma Pascuas ou o Nadal o pobo esqueceu a verdadeira orixe da festa, co Halloween foi ó contrario. 

En efecto, a celebración orixinal non se chamaba Halloween, senón SAMAN, SAMAIN ou SHAMHAIN (a verba pronúnciase “xao-in”), e comezou moito antes de Cristo entre os antigos pobos celtas. 

Para os historiadores cristiáns, os celtas observaban uns rituais no fin do verán e facían sacrifícios a Samaín, que era o seu deus da morte e dos malos espíritos. Con esta festa sinalábase o comezo do novo ano celta.

Estes historiadores afirman que o deus dos druídas chamábase Saman, Samana, Shamhain ou Samhain, e que esta festa era chamada “a vixília de Saman”. A moderna versión deste deus é ese macabro esquelete cunha fouce na man que sen dúbida veriades algunha vez nas películas. O esquelete é coñecido hoxendía entre os americanos coma the grim reaper (o segador macabro).

No seu libro Halloween Through the Centuries, o escritor Ralph Linton dí:   “a celebración americana do Halloween ven de costumes populares escocesas e irlandesas que poden seguirse en liña directa dende tempos pre-cristiáns. As celebracións máis vellas mantíñanse polos druídas en honra a Shamhain, o señor dos mortos, e cuio festival cae o primeiro de novembro”.

Segundo outras fontes, os celtas consideraban o día 1º de novembro porque as follas comezaban a caír, facíase de noite antes e a temperatura baixaba. Eles crían que Muck Olla, o seu deus do sol, estaba a perder forza porque Samhain, señor da morte, estaba a vencelo. Ademáis, crían que o 31 de outubro Samhain xuntaba os espíritos de todos aqueles que morreran durante o ano anterior. Atá entón eses espíritos estarían presos nos corpos dos animais, como castigo polos seus pecados. 

Na véspera da festa de Samhaim, ou sexa, o 31 de outubro, ós espíritos se lles permitía regresar ós seus fogares para visitar ós vivos. E para protexer á xente, os druídas dirixían ó pobo en ceremonias diabólicas de adoración de cabalos, gatos, años negros, bois, etc. Todos eles, incluíndo algúns seres humáns, eran arroxados ó lume e ardían na fogueira, para aplacar a Samhain e evitar que os espíritos sofrisen danos.

Os druídas serían bruxos, practicantes de relixións escuras. No século I a.C. César conquistou ós bretóns, e na súa versión da historia (A guerra das Gálias) dí así: “Tódalas nacións galas estaban entregadas á superstición… ofrecían homes como víctimas ós deuses, ou facían o voto de se sacrificaren eles mesmos. Os ministros nestes ofertórios son os druídas, quen sosteñen que a ira dos deuses inmortáis só pode aplacarse, e o home ser redimido, ofrecendo sacrifícios humáns, e é unha parte das súas institucións nacionais tér solemnidades fixas (cerimónias) para este propósito”.

Estas “solemnidades fixas” serían, segundo Richard Cavendish, no seu libro Man, Myth and Magic, os dous grandes festivais do lume, ou sexa, Beltane, a víspera do 1º de máio e Samhain, na do 1º de novembro, para marca-los comezos do vrao e do inverno. Segundo Robert Graves, as catro datas eran a festa da Candelaria (2 de febreiro), a véspera de Maio (30 de Abril), Lammas (1 de Agosto) e Halloween (31 de Outubro).

As adoracións tiñan lugar neses días nas carballeiras ou nos círculos de pedra, coma Stonhenge. Os historiadores afirman que a práctica dos sacrifícios humáns é “evidente” porque polos arredores de Stonhenge foron atopados máis de 350 túmulos funerarios con restos humáns.

Unha das histórias máis esperpénticas, pero non por elo menos difundidas, encol da “verdade” sobre o Halloween, ten moito que ver co topónimo galego “Canabal”. Alexander Hislop no seu libro As dúas Babilónias, dí: “O deus a quen adouraban os druídas era Baal… temos evidéncias de que facían pasar ós seus nenos polo lume de Molech, e… en Xeremías 32:35, comparado con Xeremías 19:5, atopamos que esas dúas partes pertencen a un mesmo sistema”. Ademáis, este autor dí que “os sacerdotes de Nimrod ou Baal eran obrigados a comerse os sacrifícios humáns; e isto pasóu á forma ‘Cahna-Bal’, (Cahna sinifica ‘sacerdote’) que quere dicir ‘devorador de carne humán’”.

Como vemos, os apoios que adoitan usarse a prol dun Halloween diabólico e malvado non son moi firmes: un historiador mediocre coma César, e a terxversación da mesmísima Biblia, na que nin por asomo aparecen mencionados os pobos celtas. 

Sen dúbida todas estas son historias moi macabras, e moitas igrexas fundamentalistas cristiáns nos Estados Unidos seguen hoxendía espallándoas coma certezas indubidables, pero para os historiadores máis serios, a moderna celebración do Halloween non tiña nada que ver con supostas adoracións de demos, senón que é a descendente do antigo festival celta do lume, chamado “Samhain”.

O diccionario Irlandés-Inglés editado pola Irish Texts Society define así a palabra: “Samhain, [All Hallowtide], a festa dos mortos en tempos do Paganismo e do Cristianismo, sinalando o fin da seitura e o comezo da tempada de inverno, que durará atá maio, e durante o que as tropas (especialmente o Fiann) eran acuarteladas. Maxinábase que as fadas estaban particularmente activas durante esta estación. Dende aquí calculábase o médio ano. Tamén chamada ‘Feile Moingfinne’ (Deusa da Neve).”

Pola súa banda, o diccionário Gaélico Escocés o define destoutro xeito: “Hallowtide. A Festa de Tódalas Animas. Sam + Fuin = fin do vrao.”

O contrário da información aportada por moitas organizacións, non existen evidéncias nin arqueolóxicas nin literárias que indiquen que Samhain era unha deidade. Os deuses celtas dos mortos eran Gwynn ap Nudd para os Bretóns, e Arawn entre os Galeses. Os irlandeses non tiñan un “señor dos mortos” coma tal.

Os celtas eran un pobo pastoril, coma contraposición a un pobo agricultor. A fin do verán era relevante para eles porque sinificaba a época do ano no que a estructura das súas vidas trocaba radicalmente. O gando baixábase das terras de pastos nas cuíñas e o pobo xuntábase no interior das casas para pasa-las longas noites de inverno contando contos e facendo traballos manuais.

Os celtas crían que cando a xente morría, ían a unha terra de eterna xoventude e felicidade chamada Tir ná Nog. Eles non tiñan o concepto de ceo e inferno que a igrexa cristiana introducíu no país moitos séculos despois. As veces pensábase que os mortos eran agochados onda o Fairy Folk (“A xente das fadas”), quen vivían nos numerosos outeiros ou “sidhe” (pronúnciase “xi”) que salpican a campiña irlandesa e escocesa. 

O Samhain era o aninovo dos celtas. No sistema de crenzas celta, os puntos de “da-la volta”, coma o tempo entre un día e o seguinte, o encontro do mar e a beiramar, ou o paso dun ano para o seguinte, eran vistos coma tempos máxicos. O troco do ano era o máis potente deses tempos. Este era o intre no que “o veo entre os mundos” era máis fino, e os vivos podíanse comunicar cos seus seres queridos mortos en Tir na Nog.

Os celtas non tiñan demos e diaños no seu sistema de crenzas. As fadas, porén, eran decote consideradas hostís e perigosas para os humáns, porque se pensaba que estaban resentidas porque os homes lles colleran as súas terras. 

Nesta noite, podían ás veces enganar ós humáns facéndolles perderse nos túmulos das fadas, onde ficarían atrapados para sempre. Após da chegada dos cristiáns ás terras dos celtas, algúns quixeron ver nas fadas a aqueles anxos que non apoiaron a Deus nin a Lucifer na súa rifa, e asemade, foron condeados a camiñar pola terra ata o día do xuízo.

A relixión celta estaba moi ligada á terra. As súas grandes lendas están cheas de acontecementos que sucederon durante o tempo de Samhain. Moitas das grandes batallas e lendas de reis e heroes céntranse nesta noite. Moitas das lendas ocúpanse da promoción da fertilidade da terra e o aseguramento da continuidade das vidas da xente a través da escura estación do inverno.

¿Como se observaba o festival relixioso? Desgraciadamente, sabemos moi pouco encol diso. W.G. Wood-Martin, no seu libro Pegadas das Antigas Fes de Irlanda dí: “Hai comparativamente poucas pegadas da relixión dos druídas descubertas atá agora, agás no folklore dos labregos, e as referéncias relativas a ela que temos nos manuscritos irlandeses antigos son escasas e insuficientes para apoiar ningunha cousa que soe a teoría completa sobre o desenvolvemento da antiga relixión”.

Os druídas eran os sacerdotes dos pobos celtas. Adoitaban pasa-las súas ensinanzas por tradición oral en vez de escribilas, cousa que algúns pensan que estaba proibida, así que a meirande parte das súas tradicións relixiosas ficaron perdidas. Pero sabemos que este festival estaba caracterizado coma un dos “catro grandes festivais do lume” dos celtas. 

As lendas din que nesta noite tódolos lumes nas lareiras de Irlanda debían extinguirse, e logo acenderse de novo a partir da fogueira central dos druídas de Tlachtga, a 12 millas da cuíña real de Tara. Este lume era xerado pola fricción de dous paos, en vez de usar outros métodos máis habituais daquela (chisqueiros). A extinción dos lumes simbolizaba a “metade escura” do ano, e o acendelos de novo era un símbolo do regreso da vida que se agardaba tralo inverno.

¿E qué pasa cos sacrificios que describen os historiadores da antigüidade? Pois que certamente os animais eran sacrificados nesta época do ano, coma por outra banda tamén acontece agora no noso tempo do San Martiño. Esta era a época de enche-las despensas para o inverno e de desbota-los animais que non serían engordados para o ano seguinte. E sen dúbida, moitos destes sacrifícios levaríanse a cabo dun xeito ritual, coa partecipación dos druídas.

Respecto ós sacrificios humáns, os historiadores antigos dividíanse moito neste tema. César e Tácito falan de sacrificios humáns entre os celtas, pero hoxe ben sabemos que César manipulóu a história no seu benefício, para darse maior glória, e sen dúbida tamén para xustificar éticamente a aniquilación dos pobos vencidos. Nora Chadwick apunta no seu libro The Celts que “foi polo seu propio interese polo que os románs aboliran os sacrifícios humáns nas súas própias prácticas relixiosas non había moito tempo antes de César, e as referéncias que fan a dita práctica entre os pobos bárbaros soan moito a auto-xustificacións. Hai moi poucas evidéncias arqueolóxicas encol dos sacrifícios humáns entre os Celtas”. Non así entre os románs, por suposto.

De feito, hai moi poucas referéncias a estas prácticas na literatura celta. A única história que sobrevivíu sóanos bastante ó conto do Minotauro das lendas gregas: os Fomoriáns, unha raza de xigantes que seica vivían en Irlanda antes da chegada do “Tuatha de Danaan” (o pobo da deusa Danu), pedían o sacrifício das dúas terceiras partes do trigo, leite, e os primoxénitos dos Fir Bolg, os habitantes humáns de Irlanda. Os De Danaan remataron con esta práctica na segunda batalla de Moy Tura, que por certo tivo lugar o mesmo día de Samhain.

A tradición popular fálanos de moitas prácticas de adiviñación asociadas co Samhain. Entre as máis comúns, había prognósticos sobre casamentos, o tempo, e as fortunas que agardaban para o ano. Todo isto facíase mergullando e pelando mazás. A primeira persoa que trabara unha mazá mergullada nun bocoi de auga sería a primeira en casar, e canto máis longa fose a monda da mazá pelada, máis longa sería a vida. Moitas destas supersticións inda continúan vixentes entre nós, coma poderedes observar.

O Halloween hoxe

Os satanistas adoitan voltar ó revés tódolos ritos e litúrxias cristiáns, e unha das súas noites máxicas (Walpurgis) é precisamente o 31 de outubro. Isto é porque o 1º de novembro é a festa de Tódolos Santos, polo que os satanistas estableceron que o 31 de outubro sería a festa de tódolos demos. Asemade, mentres que para a meirande parte da xente o Halloween é unha festa inocente de feitizos e enmeigamentos, para os satanistas a noite de Walpurgis é un dos seus maiores sabbats do ano.

Pero o Halloween non é só unha festa antiga. Inda hoxe hai quen a celebra, e non ó xeito tradicional con disfraces e lambetadas. Os practicantes do moderno “Wicca” (a moderna relixión da bruxería) teñen esta data coma unha das súas meirandes celebracións do ano, e non faltan mesmo aqueles que a queren convertir en oficial, chegando a pedir permisos especiais no traballo coma se tal cousa. Moitos seguidores de várias relixións pagáns observan este día como un festival relixioso. Celebran esta festa como día de relembranza ós amigos falecidos, e é inda unha noite especial para practicar várias formas de adiviñación e para comezar novos proxectos.

Segundo denuncian algunhas igrexas fundamentalistas cristiáns, algúns grupos aproveitan o Samaín para celebrar sacrifícios humáns. Non debemos esquecer que esta noite ven sendo propícia para que toda caste de maníacos fagan das súas nun país, os Estados Unidos, onde a violéncia é a única e verdadeira relixión practicada por case tódolos seus habitantes. Nesta noite, as estatísticas de nenos desaparecidos multiplícanse, o índice de crimes rituais dispárase e as violacións de tumbas e sepulturas son algo habitual. Os fundamentalistas cristiáns afirman que “Cristo xamáis iría a unha festa de Halloween”, pero o certo é que as festas deste tipo adóitanse celebrar en lugares púbricos, coma coléxios, e mesmo en igrexas e salóns parroquiais.

Así que, a pesar do que din as películas de Hollywood, os sacrifícios humáns e nin tan sequera os sacrifícios con sangue son unha práctica dos druídas ou os “wiccanos” de hoxe. Pero claro, iso non quita que haxa algún tolo por aí, por suposto.

 A orixe dos costumes de HalloweenOS DISFRACES: A práctica de poñerse un disfraz na festa de Halloween ten a súa orixe na noite na que os druídas acendían o lume central no que tódolos demáis debían ir prendendo o das súas lareiras. Durante ese ritual a xente levaba disfraces, feitos de cabezas de animais e peles, para asustar ós “malos espritos”. Tamén podían ser unha representación gráfica das pantasmas e trasnos que axexaban na noite. Segundo a 11ª edición da Encyclopedia Britannica, a xente levaba disfraces de animais para que os espritos da xente que habitaba nos corpos dos animais non atacasen ós vivos, ó confundilos con outras bestas.

 TRUCO OU GALANO: (“Trick or Treat”) Esta é unha frase que adoitan dici-los nenos que van pedindo lambetadas polas casas ó abri- las portas. Ten unha orixe baseada nas fadas que andarían polos camiños esa noite. Ademáis das fadas, moitas persoas estaban fóra de casa, ocasionando danos. Como esta noite non pertencía nin a un ano nin ó seguinte, o pobo celta cría que o caos reinaba durante esa noite, e a xente adoitaba facer brincadeiras e bromas pesadas. Isto servía tamén coma saída final para os altos espritos antes de que chegase a tristura do inverno.

 Durante o decurrir destes sucesos, moitas persoas imitarían ás fadas e irían de casa en casa pedindo galanos. Fallar en subministrar algún regalo normalmente ocasionaría unha broma pesada para o dono da casa. Como as fadas estaban fóra esta noite, adoitábaselles deixar un pouco de comida ou leite nos chanzos da casa, e daquela o dono podería gaña-las benzóns da “boa xente” (os trasnos e fadas) para o ano vindeiro. Moitos dos donos tamén deixaban fóra unha soupa para os espritos dos que marcharon.

 James Napier dí no seu libro Holidays of Legend que os granxeiros irlandeses ían de casa en casa pedindo comida para os seus antigos deuses. Prometíase boa sorte para todo aquel que dera un galano, pero ameazábase ós que non.

AS CABAZAS: Outro dos clásicos costumes é coller unha cabaza, deixala óca, e facerlle uns buratos que simbolicen uns ollos e unha boca cadavérica. 

Logo se lles mete dentro unha vea prendida para iluminalas dende dentro. Nos Estados Unidos chámaselles “Jack-o-Lantern“, unha verba de evidente orixe irlandesa, pero ¿que sinifican? 

Segundo a World Book Encyclopedia, son un antigo símbolo dun alma en pena.

Tamén corre a tradición de que o nome de “Jack-O-Lanterns“ foi dado por un home chamado Jack, que non poido entrar nin no ceo nin no inferno, e polo tanto, andaba vagando na escuridade coa súa linterna atá a fin do mundo. E os máis escabrosos din que a tradición provén dun antigo sinal para marca-las casas daqueles satanistas na noite de Halloween.

O certo é que é máis creíble a versión que afirma que a xente que saía pola noite imitando ás fadas levarían ás veces nabos tallados representando facianas. Esta é a orixe do moderno “Jack-o-lantern”.

O Halloween en Galicia

Galicia resultou fortemente romanizada, polo que os máis importantes ritos celtas ficaron perdidos para sempre moi cedo. E por se fora pouco, os restos de calquera sinal de paganismo foron borrados pola Igrexa cristiá e polas sucesivas ondas do Estado. 

A festa de Santos ten en Galicia un senso moi particular, iso non ten dúbida, pero sexa cal for, este senso é totalmente integrable nas mesmas tradicións cristiás de Castela e de todo o Mediterráneo.

Tan só perviven coma recuperadas algunhas festas, coma a de Cedeira, e noutras vilas inda se garda a tradición dos fachos. Esta segunda é moi simple: consiste en acender uns fachos e marchar con eles en procesión para facer unha grande fogueira.

Tódolos que participan nesta ceremonia afirman que é parte dunha tradición moi vella, que de feito podemos crer que se perde na noite dos tempos, pero a festa que realmente é máis próxima á tradición do Halloween é a festa do Samaín de Cedeira.

Os veciños de Cedeira celebran a noite de Santos dende hai oito anos graciñas á recuperación do Samaín por parte da asociación cultural “Chirlateira” propiciando que centos de persoas, nenos na súa meirande parte, saian á rúa con cabazas talladas en forma de caveira cunha vela acendida no seu interior. A festa adoita comezar ó redor das cinco do serán e faise un percorrido polos calellos máis escuros da vila ó compás da música dun tambor.

No Concello da Illa de Arousa os nenos érguense antes de que saia o sol e percorren as rúas e tendas o día 1 de novembro pedindo cunha algarada tradicional: 

“unha limosniña polos defuntiños que van alá”. 

 Reciben cartos, laranxas, lápises, boliños de pan e lambetadas.

E en Xil, una parroquia do concello de Meaño na ladeira do monte, entre o lusco e o fusco os seus habitantes suben en procesión ó cemiterio portando velas. 

Dende abaixo, obsérvase unha “santa compaña” de luces oscilantes, e no mesmo cemitério non son poucas as viúvas que ficaron toda a noite alí, velando ós seus mortos.

Se cadra, é con esa e con outras tantas tradicións coas que hoxendía se seguen a facer pervivi-los antigos ritos celtas do Samaín na nosa terra, os que fan perdura-lo vello rito do máis vello dos rituais: a mesma morte.

fonte  de  información   :    revista “nova fantasía”